درباره تقویم‌ها گاه‌شماری‌های کنونی ایران

تقویم هجری شمسی

گاه‌شماری هجری شمسی یکی از دقیق‌ترین و مناسب‌ترین تقویم‌های مرسوم دنیا است. این تقویم به لحاظ برتری‌هایی که دارد، در دنیا بهترین تقویم و بی‌مانند می‌باشد. آغاز سال تقویم هجری شمسی همواره با زادروز بهار و شکوفایی دوباره طبیعت همراه است. در سیر تحول تقویم‌های مختلف جهان در هیچ سند، مدرک یا ماخذ نجومی، تاریخی و دینی چنین تقویمی با این ویژگی یافت نخواهد شد. تقویمی که ما امروز استفاده می‌کنیم بسیار دقیق‌تر از تقویم دوران‌های گذشته این سرزمین می‌باشد و برای آن کوشش‌های زیادی صرف شده است. با اینکه در گذشته دقت کمتر بوده ولی همواره تمرکز بر برگزاری جشن نوروز که مصادف با تولد طبیعت می‌باشد مد نظر بوده است. این جشن و پدیده نو شدن طبیعت نزد ایرانیان باستان بسیار مقدس بوده است. با ظهور اسلام و پذیرش آن، نوروز نه تنها منسوخ یا کنار گذاشته نشد بلکه بر آن تایید و تاکید شد.

تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. اول بهار و اول پاییز در این تقویم به ترتیب منطبق بر زمان‌های اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی است. زمان اعتدال بهاری و پاییزی زمان‌هایی هستند که طول شبانه روز یکسان می‌شود. شب یلدا که نزد ایرانیان گرامی داشته می‌شود نیز مبنای طبیعی دارد که بلندترین شب سال است. حتی طول ماه‌های سال نیز بدین گونه است. زمین در سفر یک ساله خود به دور خورشید نیمی از این مسیر را در 186 روز و نیم دیگر را در حدود 179 روز طی می‌کند. به همین دلیل است که ماه های نیمه اول سال هرکدام 31 روز و ماههای نیمه دوم 30 یا 29 روز هستند. بسیار از شواهد دیگر مانند چله بزرگ، چله کوچک در زمستان و تابستان و ... حاکی از طبیعی بودن و نه قراردادی بودن این تقویم است.

جالب است بدانید که زیرساختهای این تقویم با نام PersianCalendar توسط شرکت مایکروسافت از سال 2005 به صورت رسمی در چارچوب برنامه‌نویسی ویندوز(.Net Framework) وجود دارد. اما این تقویم تا سال 2015 در این سیستم عامل ظهور پیدا نکرد. با عرضه ویندوز 10 بلاخره امکان استفاده از این تقویم امکان‌پذیر شد که دیر به نظر می‌رسد زیرا امکان استفاده از تقویم‌های چینی و ژاپنی که در آن کشورها به عنوان تقویم غیررسمی و جانبی هستند قبلا مهیا شده بود. قبل از ویندوز 10 حتی اگر این تقویم به روش برنامه‌نویسی در یک کلاس فرهنگ(CultureInfo) که شامل زبان، تقویم، ساعت، ارز و ... است گنجانده می‌شد خطا به وجود می‌آمد. در ویندوز 8 و 8.1 شرکت مایکروسافت زبان فارسی را در این سیستم عامل و حتی آفیس رسماً پشتیبانی می کرد اما از تقویم هجری شمسی هیچ خبری نبود. البته ریشه این امر نه در این شرکت چند ملیتی بلکه به احتمال بسیار زیاد به خاطر الزامات دولت ایالات متحده آمریکا است.

بیشتر بخوانید ...

تقویم هجری قمری

ماه این قمر زمین اثرات زیادی بر روی سیاره ما دارد. شاید دیده یا شنیده باشید که نیروی گرانش یا جاذبه ماه در برخی سواحل آب را تا چندین متر جابجا می‌کند که به جزر و مد شناخته می‌شود. این اثرات گرچه بر روی زندگی ما تاثیر می‌گذارد ولی ما یا آن را حس نمی‌کنیم و یا تاثیرات آن را متوجه نمی‌شویم.

دستورات دینی ما بر اساس گاه‌شماری هجری قمری تنظیم شده است. در مقطعی از تاریخ اسلام و در زمان حیات رسول اکرم(ص) به علت عدم تطابق ماه‌های قمری بر فصل‌ها، برخی از مسلمانان قصد تغییر این تقویم به تقویمی مطابق زمان جاهلیت را داشتند که آیه‌ای صریح مبنی بر منع این کار نازل شد. اعمال و فرایض دینی که در ماه‌های مختلف قمری واجب، مستحب، مکروه یا حرام اعلام می‌شود ممکن است در اولین نگاه قراردادی به نظر برسد. اما وقتی به مواردی برخورد می‌کنیم که جنبه طبی دارد این واقعیت آشکار می‌شود که اثرات ماه مد نظر بوده است. دستوراتی در مورد زمان شروع درمان، ازدواج، انعقاد نطفه، مسافرت، تجارت و غیره در احادیث و روایات براساس ابتدا، نیمه، یک یا چند ماه مشخص ذکر شده است. برای مثال امام صادق(ع) می فرمایند:اگر نطفه در زمانی که ماه هلال است منعقد شود، فرزند حاصل از آن به صرع دچار می‌شود.

شاید این موارد برای کسانی که اعتقاد راسخی به دین و مذهب ندارند، معنی‌دار نباشد. در کتاب تحلیل تکنیکال نوشته جان مورفی، فصل سیکل‌ها، بخشی به نام "سیکل تجارت 28 روزه در کالاها" وجود دارد. این فصل یک علت ممکن برای این سیکل قوی را سیکل ماه عنوان کرده و در ادامه به کتاب "علم و رموز تجارت گندم" نوشته برتون پاف اشاره می‌کند. برتون در کتاب خود و براساس تحقیقات استدلال می کند که ماه تاثیراتی بر روی تغییرات بازار دارد. او نتیجه می‌گیرد که گندم در زمان ماه کامل(نیمه ماه) باید خریداری و در زمان ماه تاریک(انتهای ماه) باید فروخته شود.

البته در تمامی موارد، ماه یکی از عوامل تاثیرگذار است و ممکن است توسط یک یا چند عامل موثرتر و قوی‌تر مانند عوامل ژنتیکی، محیطی، فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و غیره تحت تاثیر قرار گیرد. تمامی این موارد حاکی از اهمیت این قمر بر روی زمین و ساکنان آن است. اهمیت تقویم قمری به آن حد است که در برخی از تقویم‌های میلادی ماه کامل و ماه تاریک را با نمادهایی مانند دایره توپر و توخالی برای استفاده کنندگان مشخص می کنند.

بیشتر بخوانید ...

تقویم میلادی

در مورد گاه‌شماری میلادی شاید بتوان گفت که تقویم رسمی زمان معاصر ما در سطح دنیاست. تقویم میلادی که توسط کلیسای واتیکان تصحیح و به روزگردیده توسط تمامی کشورهای غربی به صورت تقویم رسمی پذیرفته شده است. تقویم میلادی که با نام‌های تقویم گرگوری، غربی و مسیحی نیز شناخته می‌شود حتی در کشورهای عربی و اسلامی نیز بجز چند استثنا به عنوان تقویم رسمی توسط دولت‌ها مبنا قرار گرفته است.

تقویم گرگوری که در سال 1582 میلادی جایگزین گاه‌شماری ژولینی شد در مقایسه با خطای یک روز در 128 سال این تقویم، دارای خطای یک روز در 7700 سال می‌باشد. علت اصلی جایگزینی نیز همین مقدار خطا بود زیرا به نظر می‌رسید که این تقویم در دراز مدت مانند تقویم قمری در حال چرخش در زمان‌های طبیعی سال بود. تقویم گرگوری در ابتدا توسط پروتستان‌ها و کشورهای شرقی ارتدکس پذیرفته نشد ولی به تدریج به خاطر دقیق بودن نسبت به تقویم ژولینی مورد پذیرش قرار گرفت. کشور یونان در سال 1923 و اتحاد جماهیر شوروی در سال 1929 جزو آخرین کشورهایی بودند که تقویم ژولینی را به تقویم گرگوری تغییر دادند بطوری که در سال 1930 دیگر کشوری تقویم ژولینی را مبنا قرار نمی‌داد.

بعد از تحولاتی که بعد از انقلاب صنعتی و جنگ‌های جهانی اول و دوم اتفاق افتاد، غرب و بخصوص ایالات متحده آمریکا به عنوان تنها پیروز این تغییرات، در جایگاه بزرگترین قدرت نظامی، اقتصادی و علمی دنیا قرار گرفتند. لزوم تبادلات تجاری، علمی و فنی باعث گردید که علاوه بر موارد یاد شده، فرهنگ از جمله تقویم غرب نیز به کشورهای دیگر راه یابد. نکته دیگر این واقعیت بود که بیشتر کشورهای آن زمان از تقویم‌های قمری یا قمرشمسی(قمری ولی با اصلاحاتی برای تطابق با فصل‌ها) استفاده می‌کردند. کشورهای اسلامی و حتی چین و ژاپن گرچه تقویم‌های مخصوص خود را داشتند ولی همگی قمری بودند و لذا یک خلا ناشی از یک تقویم شمسی واقعی کاملاً محسوس بود. موارد یاد شده و دقت قابل قبول این تقویم باعث پذیرش عمومی تقویم میلادی در سطح دنیا شد.

بیشتر بخوانید ...